Op 11 oktober 1922 wordt een wapenstilstand ondertekend in Mudanya tussen Turkije enerzijds en Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië anderzijds. Op 14 oktober ondertekent Griekenland deze wapenstilstand eveneens. Daarmee komt er een einde aan de afspraken vastgesteld in de wapenstilstand van Mudros (30 oktober 1918). De wapenstilstand van 1918 gaf de geallieerden onder meer het recht de Bosporus en Constantinopel te bezetten. Mustafa Kemal weet in deze nieuwe wapenstilstand die rechten af te nemen. Bovendien eist en verkrijgt hij dat Oost-Tracië terug bij Turkije wordt gevoegd. De Grieken krijgen 15 dagen de tijd om zich terug te trekken. Deze wapenstilstand wordt gevolgd door het verdrag van Lausanne in 1923.
In Duitsland wordt met interesse gekeken naar deze voormalige bondgenoot uit de Groote Oorlog die een vernederend verdrag weet om te buigen in een nieuw verdrag. Vooral de NSDAP wil hier een voorbeeld aan nemen.
In het kader van de grote Europese conferentie in Genua, waar overwinnaars en overwonnenen na de Groote Oorlog samenkomen, hopen de Duitsers een nieuwe regeling te treffen voor hun herstelbetalingen. Op Goede Vrijdag 1922 horen de Duitsers geruchten dat de westelijke mogendheden en Rusland het eens zijn geworden. De zaterdag voor Pasen nemen deze geruchten toe. Duits minister Rathenau probeert voortdurende de Britse premier Lloyd George te bereiken maar tevergeefs.
Die zaterdagavond, voor de onderbreking door de feestdagen, zit de Duitse delegatie geheel alleen in de lounge van haar hotel, eindeloos discussiërend en speculerend, terwijl de ene sombere mogelijkheid na de andere wordt overwogen. Tegen middernacht beëindigt men terneergeslagen de vruchteloze gesprekken en gaat naar bed. Maar twee uur later ligt iedereen nog wakker.
Rond die tijd wordt er zachtjes bij Maltzan op de deur geklopt : er is een heer met een gekke naam voor hem aan de telefoon. Maltzan gaat in kamerjas en op pantoffels door het trappenhuis naar beneden naar de telefooncel in de foyer. Aan de telefoon is Tsjitsjerin, de Russische minister van Buitenlandse Zaken :”Wij moeten elkaar morgen zo vroeg mogelijk ontmoeten,” zegt hij,” Het is van het grootste belang.”.
Van de Duitse gedelegeerden is Maltzan degene die zijn blik het meeste op het oosten gericht heeft. Hij wenst een verdrag met de Russen en zou het graag al voor Genua met hen hebben gesloten. De Russen weten dat of vermoeden het tenminste. Om twee uur in de ochtend trommelt Maltzan de hele Duitse delegatie uit bed.
En nu volgt de beroemde “pyjamaconferentie” in de kamer van Rathenau, Duits minister van Buitenlandse Zaken. Alle leden van de Duitse delegatie – de rijkskanselier, minister van Buitenlandse Zaken, ambtenaren en diplomaten – zijn in hun pyjama en kamerjas bijeengekomen en bespreken, moe door te weinig nachtrust – de nieuwe situatie. De Russen dringen aan op een onmiddellijke bijeenkomst met de Duitsers : nu, op de eerste paasdag in Rapallo, waar zij, ver van de andere delegaties gehuisvest zijn. Het plaatst de Duitsers voor zeer verdragende beslissingen die ter plekke en onmiddellijk genomen moeten worden. Moet men met de Russen een overeenkomst sluiten halsoverkop op paaszondag ?
Rathenau ziet de fraaie kans op een overeenkomst met het Westen in rook opgaan als hij het Russische aanbod accepteert. “Nu ik van de stand van zaken op de hoogte ben, ga ik met Lloyd George praten,”verklaart hij.Maltzan geeft ten antwoord :”Als u dat doet, treed ik af.”. Rijkskanselier Wirth maakt een einde aan de korte crisis door zich achter Maltzan te scharen. Om vijf uur ’s ochtens besluit de Duitse delegatie naar Rapallo te gaan. Rathenau drijft nog door dat men voordien de Engelse delegatie tenminste nog telefonisch op de hoogte stelt. Men belt de Engelsen tweemaal. De eerste keer slapen zij nog, de tweede keer hebben zij hun hotel verlaten.
In Rapallo verloopt die dag alles gesmeerd. De Russen zijn de beminnelijkheid zelve. Zij uiten zelfs geen bezwaren alks de Duitsers nog een voor hen gunstige verandering in het concept eisen. Om vijf uur ’s middags is het verdrag van Rapallo getekend. Naar de inhoud is het een zakelijk vredesverdrag, meer niet. Het vedrag van Brest-Litovsk is al in november 1918 geannuleerd. Er komt nu een werkelijk vredesverdrag in de plaats. Beide partijen erkennen elkaars territorium, knopên diplomatieke betrekkingen aan, zien wederzijds af van herstelbetalingen. Geheime clausules in militair of ander opzicht bevat het verdrag niet.
Niettemin is het verdrag een van de gebeurtenissen van de eeuw. Duitsland en Rusland , beide voor het eerst weer tot de Europese statengemeenschap toegelaten, hebben de gelegenheid te baat genomen tegenover deze gemeenschap gemene zaak te maken. En dat nog wel achter de rug van de conferentie van Genua om, en terzelfdertijd als het waren onder haar ogen. Lloyd George krijgt een aanval van razernij als hij het bericht ontvangt : zijn hele opzet ligt in duigen. De Franse delegatie pakt demonstratief haar koffers. Enkele kranten spreken overe oorlog.
Het gaat allemaal voorbij. Er komen verklaringen en verzekeringen, er wordt gesust, en langzaam keert de rust weer. De conferentie van Genua draait niet meteen op een mislukking uit; zij sleept zich nog een paar weken voort.
Het verdrag van Rapallo, hoe plotseling en overhaast ook tot stand gekomen, blijkt heel bestendig. Formeel blijft het bijna twintig jaar van kracht: tot Hitlers overval op Rusland op 22 juni 1941. Na de machtsovername van Hitler in 1933 wordt het natuurlijk een dode letter. Maar elf jaar lang, van 1922 tot 1933, bepaalt het feitelijk de betrekkingen tussen het Duitse RIjk en de Sovjet-Unie.
bron : Sebastian Hafnner, het duivelspact, Uitgeverij Rainbow, Amsterdam
Rijkskanselier Wirth (2e van links), en de Russische vertegenwoordigers Krassin, Tsjitsjerin en Joffe.
Na de Groote Oorlog is Armenië een van de nieuwe naties die ontstaan na de teloorgang van het tsaristische Rusland, de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije of het Ottomaanse rijk. De republiek Armenië kent na zijn onafhankelijkheidsverklaring op 28 mei 1918 al snel problemen. Duizenden Armeense vluchtelingen zoeken er onderdak na de Armeense genocide door het Ottomaanse rijk. In 1918 is er ook een kort militair conflict met buurland Georgië. Het militair conflict met Azerbaijan duurt langer, met name vanaf 1918 tot 1920. Beide landen komen uit voormalige Russische gebieden, maar Azerbaijan wil omwille van zijn taalkundige en religieuze banden met de Turken toenadering zoeken tot Turkije. Eind april 1920 valt het Rode leger Azerbaijan binnen en met de oprichting van de Sovjetrepubliek Azerbaijan is dit conflict ten einde.
Maar de Turken starten in de herst van 1920 een oorlog met Armenië en palmen heel wat gebied in. Mustafa Kemal is wel zo slim geweest een overeenkomst met de machthebbers in Moskou te regelen om zo de handen vrij te hebben. Op 29 november 1920 grijpen de bolsjewieken in Armenië de macht. Op 2 december 1920 wordt de Armeense Socialistische Sovjetrepubliek uitgeroepen. Op 6 december 1920 trekt het Rode leger Armenië binnen om de nieuwe regering te steunen.
Op 1 november 1920 wordt de Ier Kevin Barry, aanhanger van de IRA, door de Britten geëxecuteerd. Dit drijft de spanning tussen Ieren en Britten op, ook al omdat de hongerdood van Terence MacSwiney zo kort geleden is. (lees maar over die hongerstaking op deze pagina).
Kevin Barry sluit zich in 1917 aan bij de Irish Republican Army. Hij is dan nog maar 15 jaar oud. Vanaf 1918 neemt hij deel aan operaties van de IRA. Op 20 september 1920 is hij ook van de parij als de IRA een hinderlaag legt nabij Bolton Street in Dublin voor Britse soldaten die brood komen ophalen in een vrachtwagen. De operatie lijkt eerst vlot te verlopen als de Britten hun wapens neerleggen. Maar dan klinkt er een schot en de IRA aanhangers beginnen daarop verschrikt rond te schieten. Het wapen van Kevin Barry blokkeert tot twee maal toe en hij duikt onder de vrachtwagen. De andere IRA aanhangers slagen erin te ontsnappen maar Kevin wordt door de Britten ontdekt en opgepakt. Bij de hinderlaag sterven drie Britse soldaten.
Bij de ondervraging door de Britse militairen krijgt Barry het zwaar te verduren. Op 20 oktober 1920 verschijnt hij voor de Britse militaire rechtbank. Als hij terug in de gevangeniscel zit, krijgt hij om 8 uur ’s avonds te horen dat hij veroordeeld is tot de doodstraf door de strop. Op 31 oktober krijgt hij drie bezoeken. Bij het laatste bezoek ziet hij zijn moeder, broers en zussen. Op 1 november 1920 wordt Kevin Barry opgehangen in Mountjoy prison in Dublin.
Er is niet lang na zijn dood nog een ballade geschreven over Kevin Barry, dat door meerdere artiesten werd gezongen, waaronder Leonard Cohen en The Dubliners.
In Mountjoy jail one Monday morning High upon the gallows tree, Kevin Barry gave his young life For the cause of liberty. Just a lad of eighteen summers, Still there’s no one can deny, As he walked to death that morning, He proudly held his head on high.
Op 8 september 1920 roept de Italiaanse schrijver en oorlogsheld Gabriele D’Annunzio het Italiaans Regentschap Carnaro (Reggenza Italiana del Carnaro) uit in Fiume. (Rijeka in het Kroatisch). Het is de eerste fascistische staat uit de wereldgeschiedenis.
Tot 1918 is Fiume de enige havenstad in het Hongaarse deel van Oostenrijk-Hongarije. De meerderheid van de inwoners van Fiume is Italiaans, maar het omliggende platteland is Kroatisch. Na de oorlog wordt Fiume het onderwerp van een ruzie tussen Italië en het Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen (het latere Joegoslavië). In 1916 heeft Italië met de geallieerden afgesproken Fiume niet te annexeren, en die afspraak wil Italië nakomen. De oorlogsheld Gabriele D’Annunzio besluit daarom op 12 september 1919 met een legertje van avonturiers de stad te veroveren. Ze verdrijven hierbij de Brits-Franse vredesmacht, die daar begin 1919 is gelegerd om het geweld tussen de Italianen en Kroaten te stoppen.
Een jaar later heeft de Italiaanse regering nog steeds geen stappen ondernomen om Fiume te annexeren. Daarop roept D’Annunzio het Italiaans Regentschap Carnaro uit, genoemd naar de golf van Carnaro waaraan Fiume ligt. De grondwet van Carnaro, geschreven door D’Annunzio en de syndicalistische voorman Alceste De Ambris, bevat veel fascistische elementen. De grondwet biedt ruimte voor het oud Romeinse concept van de dictator, die in tijden van nood alle macht moet krijgen. De staat is volgens corporatistische principes ingericht. Alle burgers moeten lid zijn van een van de 10 corporaties.
Enkel de Sovjet-Unie zal het regentschap Carnaro erkennen. In november 1920 hebben Italië en Joegoslavië een akkoord over Fiume. In december 1920 bombardeert de Italiaanse vloot Fiume om D’Annunzio en zijn aanhangers uit de stad te verdrijven. De eerste fascistische staat is daarmee ten einde. In 1922 doet Mussolini dan met zijn mars op Rome een gooi naar de macht.
Op 14 augustus 1920 opent de zevende Olympiade in Antwerpen. Baron Edouard de Laveleye was het hoofd van het comité dat in 1913 het Internationaal Olympisch Comité moet overtuigen België te kiezen als gastland. In 1914 moet het IOC nog kiezen tussen de steden Antwerpen, Amsterdam, Rome en Boedapest. En dan breekt de Groote Oorlog uit
De Franse stad Lyon stelt zich in 1915 nog voor als mogelijke locatie voor de spelen, maar beslist dan toch Antwerpen te steunen als de stad tijdig bevrijd wordt om de spelen daar te laten doorgaan. Kort na de wapenstilstand van 11 november 1918 beslist het IOC Antwerpen te kiezen als locatie. Een uitvoerend comité gaat aan de slag op 17 april 1919 onder leiding van Henri de Baillet-Latour en Alfred Verdyck. De eerste steenlegging van het Olympisch stadion in Beerschot gebeurt op 4 juli 1919 door burgemeester Jan De Vos. Op 23 mei 1920 wordt het stadion voor de eerste keer in gebruik genomen.
De spelen duren van 14 augustus tot 12 september 1920.
Op 10 augustus 1920 ondertekenen de geallieerden en het Ottomaanse rijk het verdrag van Sèvres. Het is een vervolg op de wapenstilstand van Mudros van 30 oktober 1918. Dit verdrag zal uiteindelijk nooit uitgevoerd worden omdat Turkije het niet ratificeert.
De reden van de verwerping is de inhoud van dit verdrag. Daarmee zou het Ottomaanse rijk volledig opgedeeld worden onder de geallieerden. Maar onder de geallieerden was ook niet iedereen akkoord met de inhoud. Griekenland en Italië hadden tegengestelde belangen en eisten een groter deel op ten koste van elkaar.
Voor dit verdrag wordt ondertekend, zijn er al eerdere conferenties geweest waarop de verdeling telkens is bijgestuurd : conferentie in Londen (februari 1920) en in San Remo (april 1920). Griekenland heeft de uiteindelijke ondertekening niet afgewacht en bezet Smyrna (Izmir) al in mei 1919. Daarmee begint de Grieks-Turkse oorlog (lees meer op deze pagina).
Als de inhoud van dit verdrag in augustus 1920 bekend wordt gemaakt, stijgt de verontwaardiging bij de Turken en wint Kemal Atatürk er aanhangers bij in zijn gewapende verzet tegen dit verdrag. Als de Grieks-Turkse oorlog beëindigd wordt in 1922, zal het verdrag van Sèvres vervangen worden door het verdrag van Lausanne in 1923. Het feit dat de geallieerden een verdrag herschrijven om een voormalige verliezer van de Groote Oorlog tegemoet te komen, zal het strijdpunt worden van Adolf Hitler en zijn partij, de NSDAP.
Op 30 oktober 1918 hebben Arabieren onder leiding van Emir Faysal en met de hulp van de Britten (waaronder de befaamde Laurence van Arabië) Damascus ingenomen. Na de nederlaag van het Ottomaanse rijk verdelen Britten en Fransen de Arabische gebieden onder elkaar. Syrië wordt onder Frans mandaat gesteld. (In die periode valt Syrië samen met het hedendaagse Libanon en Syrië. ) Op 18 november 1919 landen Franse soldaten in Beiroet om Syrië onder Franse controle te brengen. Ze nemen ook posities in de Bekaa vallei in, wat ingaat tegen eerdere afspraken tussen de Franse regering en Emir Faysal die de zaak eerst door de volkenbond wil geregeld zien.
Op 9 maart 1920 roept het Syrische parlement de onafhankelijkheid van Syrië uit met Faysal als koning. Zowel Britten als Fransen verwerpen deze onafhankelijkheid. In april 1920 worden de Franse en Britse mandaten over de Arabische gebieden van het Ottomaanse rijk bevestigd op de San Remo conferentie. Op 14 juli 1920 geeft de Franse generaal Gouraud koning Faysal een ultimatum : hij moet tegen 20 juli de Arabische legers ontbinden en de Franse controle aanvaarden of de Fransen vallen Syië binnen. Tussen 20 juli en 22 juli zijn er nog uitgewisselde boodschappen tussen Gouraud en Faysal, maar de opmars van de Fransen wordt niet gestopt. De Franse soldaten houden halt in Khan Maysaloen op 23 juli1920. Ze zijn dan op 25 kilometer ten westen van Damascus.
Op 24 juli 1920 leveren de Fransen en de Syriërs slag bij Khan Maysaloen. Het aantal Franse soldaten onder leiding van generaal Mariano Goybet wordt geschat tussen 9.000 en 12.000. De Syriërs onder generaal Youssef al Azmeh wordt geschat op zo’n 4.000. De Syrische generaal sneuvelt tijdens de slag die 8 uur duurt en daarna ligt de weg naar Damascus open. Op 25 juli 1920 bezetten de Fransen de Syrische hoofdstad.
De foto hieronder toont generaal Gouraud die de Franse soldaten inspecteert voor de slag.
Nicolaïevsk is een stadje gelegen aan de Amour, een rivier vlakbij de Russisch-Chinese grens. Vanaf september 1918 zijn er Japanse soldaten gelegerd nadat de Japanse regering de Russische burgeroorlog aangrijpt als reden om in te grijpen in het oude Tsaristische rijk.
Begin 1920 is de Japanse aanwezigheid uitgegroeid tot 450 burgers en 350 soldaten. Het Witte leger telt 300 soldaten en de meerderheid van de 15.000 inwoners zijn Russische burgers. In januari 1920 arriveert Yakov Triapitsin, een vage bondgenoot van het Rode leger, met 4.000 soldaten. De Japanners beseffen maar al te goed dat ze in de minderheid zijn en laten toe dat Triapitsin en zijn soldaten de stad binnenkomen met witte vlaggen. In februari laat Triapitsin alle soldaten van het Witte leger arresteren en executeren. In maart 1920 volgt er een ultimatum aan de Japanse soldaten die gesommeerd worden hun wapens neer te leggen. Voor de Japanse erecode is zoiets onaanvaardbaar en de Japanners gaan op 12 maart 1920 in de tegenaanval. Heel wat Japanners sneuvelen en de rest geeft zich over na overleg met het Japanse opperbevel. Triapitsin wreekt zich, laat alle overlevende Japanse soldaten executeren en een groot deel van de Japanse burgers. Daarna volgt een periode van wekenlange terreur.
Op 25 mei 1920 zijn er geruchten dat een Japans regiment de stad nadert. Triapitsin geeft bevel om alle resterende inwoners, Japanners en Russen te vermoorden en neemt dan de vlucht. Op 3 juni 1920 komen de Japanse soldaten in Nicolaïevsk aan en ziet tot hun ontzetting welke slachtpartij heeft plaatsgehad. De Japanse regering protesteert bij de Bolsjewistische regering. DIe laat Triapitsin arresteren en op 9 juli 1920 terechstellen.
Na de ondertekening van de Mudros-wapenstilstand op 30 oktober 1918 verhuist een deel van de Britse troepen van Mosul in Irak naar Kilis . De stad wordt op 6 december 1918 bezet door een Britse cavalerie divisie en een Indiase infanteriebataljon. De bezetting van Kilis door de Britten stelt de verbannen Armeniërs in staat naar hun huizen terug te keren, aangezien de lokale moslimbevolking vijandig staat tegenover hun terugkeer.
Britse soldaten arriveren op 17 december 1918 in Antep . Op 23 januari 1919 bezetten Britse troepen de strategische punten in de stad, te beginnen met het hoofdkwartier van de regionale gouverneur. De Britten zetten een staat van beleg in en de bewoners sturen een protestbrief naar de geallieerde autoriteiten.
Tijdens een protestbijeenkomst verklaart burgemeester Belediye Bashkanı Lütfi Bey dat hij fel gekant is tegen de bezetting. De Britse bezetting duurt ongeveer een jaar. De Britse regering staat onder zware druk van de publieke opinie over de terugtrekking en demobilisatie van haar troepen in het Midden-Oosten en op 15 september 1919 accepteert premier David Lloyd George enthousiast het voorstel van zijn Franse tegenhanger Georges Clemenceau om de controle over verschillende gebieden over te nemen – eerst Syrië maar ook Cilicia met de steden Maras , Antep en Urfa , en de Britten trekken zich terug naar Mosul. Op 29 oktober 1919 trekken de Franse troepen Kilis binnen en op 5 oktober Antep.
Door conflicten tussen de Fransen en de lokale bevolking, nemen de spanningen toe en gaat men van officiële protesten en openbare demonstraties over naar actieve voorbereiding op de strijd tegen de bezetters. Deze trend is een weerspiegeling van de mentaliteitsverandering van de Turkse revolutionairen die op het Sivas-congres op 4 en 11 september 1919 het politieke programma zouden aannemen van wat de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog was .
Op 1 april 1920 organiseren de Turkse strijdkrachten een opstand tegen de Franse troepen die uit de stad worden verdreven en die de stad op hun beurt belegeren. De Fransen brengen versterkingen uit Syrië en isoleren de omgeving van Antep. Inwoners van de belegerde stad lijden zwaar door de tekorten en vooral door de voedselcrisis en moeten zich, na 10 maanden beleg, overgeven.
In de loop van de tijd boeken de Turkse nationale strijdkrachten steeds meer succes en slagen erin om na de slag bij Sakarya het strategische initiatief te nemen in de strijd met de Griekse strijdkrachten. Het Frans-Turkse conflict in Cilicia ontwikkelt zich in deze tijd ten gunste van Turkse nationalisten en resulteert uiteindelijk in het vredesakkoord van Ankara uit 1921 tussen de regering van Parijs en de Grote Nationale Vergadering van Turkije . Na ondertekening van deze overeenkomst trekken Franse troepen zich terug uit Antep en staat de stad onder controle van de regering van Ankara.
Als eerbetoon aan het maandenlange verzet mogen de inwoners van Antep in 1928 hun stad omdopen in Gaziantep, wat zoveel betekent als “strijdend Antep”.
Martinus Evers 