Doorgaans is de periode na de dood van een politiek leider een moeilijk moment, zeker als het gaat om een dictatuur. Maar na de dood van Lenin kan de Sovjet-Unie zijn positie versterken. Op 1 februari 1924 erkent de regering van Groot-Brittannië de Sovjet-Unie. Op 2 februari wordt Alexei Rikov (foto links) de nieuwe voorzietter van de raad van volkscommissarissen, een titel te vergelijken met die van eerste minister van de Sovjet-Unie. Felix Dzerzjinski (foto rechts) wordt voorzietter van de sovjet van de nationale economie. Op 7 februari erkent ook de fascistische regering van Italië de Sovjet-Unie. Daarmee neemt de spanning tussen de voormalige geallieerden af en is het idee om de tsaar terug op de troon te brengen bij de westerse landen verdwenen.
De laatste jaren van Lenin zijn niet bepaald vrij van zorgen. Op 25 mei 1922 wordt Lenin getroffen door een beroerte, waardoor de rechterkant van zijn lichaam bijna geheel verlamd raakt. Bij een latere beroerte wordt Lenin van zijn spraakvermogen beroofd. Door die gezondheidsproblemen ziet Lenin zijn einde onder ogen. In december 1922 en januari 1923 dicteert hij zijn politiek testament, waarin hij de persoonlijke kwaliteiten van zijn kameraden bespreekt, in het bijzonder Trotski en Stalin. Hij adviseert Stalin te verwijderen uit de functie van secretaris-generaal van de Communistische Partij, omdat hij hem niet geschikt acht voor de functie. In plaats daarvan beveelt hij Trotski aan voor de baan en beschrijft hem als “de meest capabele man in het huidige Centraal Comité”. Hij benadrukt Trotski’s superieure intellect, maar bekritiseert tegelijkertijd zijn zelfverzekerdheid en neiging tot buitensporig bestuur.
Op 21 januari 1924 overlijdt Lenin in Gorki, een dorpje op 35 km ten zuiden van Moskou. Op 23 januari wordt de kist met het lichaam van Lenin per trein van Gorki naar Moskou vervoerd en tentoongesteld in de Kolommenzaal in het Huis van de Vakbonden, en blijft daar drie dagen. Op 27 januari wordt het lichaam van Lenin afgeleverd op het Rode Plein, begeleid door krijgsmuziek. Hoewel zijn weduwe Kroepskaja het er niet mee eens is, wordt zijn gebalsemde lichaam permanent tentoongesteld in een mausoleum op het Rode Plein in Moskou.
Onderstaande schilderij van de begrafenis van Lenin is van Isaak Brodsky.
Het decreet van Lenin dat de persvrijheid verbiedt, is de eerste stap in de richting van het opzetten van een rigide totalitair systeem van censuur. Het bolsjewistische “Decreet over de Pers” is klaar en duidelijk. De “burgerlijke pers” is een staatsvijand die vernietigd moet worden. De bolsjewistische leiders zijn onderling openhartig: we liegen tegen de massa en zullen dat blijven doen.
Op 22 december 1922 wordt een nieuwe stap gezet in het gebruik van de pers als propagandawapen. Eén van de chefs van de geheime dienst tsjeka, Jozef Unszlicht schrijft een brief aan Stalin en Trotski waarin hij een wereldwijde desinformatiecampagne voorstelt om de vijanden van het communisme te bestrijden. In zijn voorstel wijst Unszlicht op de gevoeligheid van westerse democratieën voor valse verhalen in de media. Stalin en het Politburo stemmen grif in met het plan. De eerste leugencampagne, Operatie Vertrouwen, misleidt verbannen anti-bolsjewieken om terug te keren naar Rusland om daar het verzet tegen de bolsjewieken aan te wakkeren. De meesten worden vervolgens neergeschoten.
Unszlicht kiest de kant van Stalin in zijn machtsstrijd met Trotski, maar wint nooit het vertrouwen van de dictator. In 1937 zal de in Polen geboren spion neergeschoten worden tijdens de eerste van de stalinistische zuiveringen.
In het kader van de grote Europese conferentie in Genua, waar overwinnaars en overwonnenen na de Groote Oorlog samenkomen, hopen de Duitsers een nieuwe regeling te treffen voor hun herstelbetalingen. Op Goede Vrijdag 1922 horen de Duitsers geruchten dat de westelijke mogendheden en Rusland het eens zijn geworden. De zaterdag voor Pasen nemen deze geruchten toe. Duits minister Rathenau probeert voortdurende de Britse premier Lloyd George te bereiken maar tevergeefs.
Die zaterdagavond, voor de onderbreking door de feestdagen, zit de Duitse delegatie geheel alleen in de lounge van haar hotel, eindeloos discussiërend en speculerend, terwijl de ene sombere mogelijkheid na de andere wordt overwogen. Tegen middernacht beëindigt men terneergeslagen de vruchteloze gesprekken en gaat naar bed. Maar twee uur later ligt iedereen nog wakker.
Rond die tijd wordt er zachtjes bij Maltzan op de deur geklopt : er is een heer met een gekke naam voor hem aan de telefoon. Maltzan gaat in kamerjas en op pantoffels door het trappenhuis naar beneden naar de telefooncel in de foyer. Aan de telefoon is Tsjitsjerin, de Russische minister van Buitenlandse Zaken :”Wij moeten elkaar morgen zo vroeg mogelijk ontmoeten,” zegt hij,” Het is van het grootste belang.”.
Van de Duitse gedelegeerden is Maltzan degene die zijn blik het meeste op het oosten gericht heeft. Hij wenst een verdrag met de Russen en zou het graag al voor Genua met hen hebben gesloten. De Russen weten dat of vermoeden het tenminste. Om twee uur in de ochtend trommelt Maltzan de hele Duitse delegatie uit bed.
En nu volgt de beroemde “pyjamaconferentie” in de kamer van Rathenau, Duits minister van Buitenlandse Zaken. Alle leden van de Duitse delegatie – de rijkskanselier, minister van Buitenlandse Zaken, ambtenaren en diplomaten – zijn in hun pyjama en kamerjas bijeengekomen en bespreken, moe door te weinig nachtrust – de nieuwe situatie. De Russen dringen aan op een onmiddellijke bijeenkomst met de Duitsers : nu, op de eerste paasdag in Rapallo, waar zij, ver van de andere delegaties gehuisvest zijn. Het plaatst de Duitsers voor zeer verdragende beslissingen die ter plekke en onmiddellijk genomen moeten worden. Moet men met de Russen een overeenkomst sluiten halsoverkop op paaszondag ?
Rathenau ziet de fraaie kans op een overeenkomst met het Westen in rook opgaan als hij het Russische aanbod accepteert. “Nu ik van de stand van zaken op de hoogte ben, ga ik met Lloyd George praten,”verklaart hij.Maltzan geeft ten antwoord :”Als u dat doet, treed ik af.”. Rijkskanselier Wirth maakt een einde aan de korte crisis door zich achter Maltzan te scharen. Om vijf uur ’s ochtens besluit de Duitse delegatie naar Rapallo te gaan. Rathenau drijft nog door dat men voordien de Engelse delegatie tenminste nog telefonisch op de hoogte stelt. Men belt de Engelsen tweemaal. De eerste keer slapen zij nog, de tweede keer hebben zij hun hotel verlaten.
In Rapallo verloopt die dag alles gesmeerd. De Russen zijn de beminnelijkheid zelve. Zij uiten zelfs geen bezwaren alks de Duitsers nog een voor hen gunstige verandering in het concept eisen. Om vijf uur ’s middags is het verdrag van Rapallo getekend. Naar de inhoud is het een zakelijk vredesverdrag, meer niet. Het vedrag van Brest-Litovsk is al in november 1918 geannuleerd. Er komt nu een werkelijk vredesverdrag in de plaats. Beide partijen erkennen elkaars territorium, knopên diplomatieke betrekkingen aan, zien wederzijds af van herstelbetalingen. Geheime clausules in militair of ander opzicht bevat het verdrag niet.
Niettemin is het verdrag een van de gebeurtenissen van de eeuw. Duitsland en Rusland , beide voor het eerst weer tot de Europese statengemeenschap toegelaten, hebben de gelegenheid te baat genomen tegenover deze gemeenschap gemene zaak te maken. En dat nog wel achter de rug van de conferentie van Genua om, en terzelfdertijd als het waren onder haar ogen. Lloyd George krijgt een aanval van razernij als hij het bericht ontvangt : zijn hele opzet ligt in duigen. De Franse delegatie pakt demonstratief haar koffers. Enkele kranten spreken overe oorlog.
Het gaat allemaal voorbij. Er komen verklaringen en verzekeringen, er wordt gesust, en langzaam keert de rust weer. De conferentie van Genua draait niet meteen op een mislukking uit; zij sleept zich nog een paar weken voort.
Het verdrag van Rapallo, hoe plotseling en overhaast ook tot stand gekomen, blijkt heel bestendig. Formeel blijft het bijna twintig jaar van kracht: tot Hitlers overval op Rusland op 22 juni 1941. Na de machtsovername van Hitler in 1933 wordt het natuurlijk een dode letter. Maar elf jaar lang, van 1922 tot 1933, bepaalt het feitelijk de betrekkingen tussen het Duitse RIjk en de Sovjet-Unie.
bron : Sebastian Hafnner, het duivelspact, Uitgeverij Rainbow, Amsterdam
Rijkskanselier Wirth (2e van links), en de Russische vertegenwoordigers Krassin, Tsjitsjerin en Joffe.
De confiscatie van kerkelijke goederen in Rusland is een decreet van de Sovjet-regering om alle kerkelijke waarden van de Russisch-orthodoxe Kerk te vorderen om de heersende hongersnood in het land te bestrijden. Dit decreet is op 23 februari 1922 aangenomen door het Centraal Uitvoerend Comité. De opbrengst is lager dan verwacht. In plaats van de verwachte ongeveer 800 miljoen gouden roebels, brengt de confiscatie bijna 34 miljoen gouden roebels op. In werkelijkheid wordt slechts een klein deel voor de bestrijding van de hongersnood gebruikt, het overgrote deel die de geroofde kerkelijke bezittingen opbrengen, wordt besteed aan propagandadoeleinden en aanzetting tot de wereldrevolutie.
Op 12 maart 1922 trekt in Sjoeja een grote menigte naar het centrale plein om de inbeslagneming van kerkelijke goederen van de Opstandingskathedraal te beletten. De bolsjewistische vertegenwoordigers dringen niet verder aan maar ondernemen enkele dagen later een tweede poging, ditmaal onder begeleiding van gewapende troepen. Als men de confiscatie opnieuw wil voorkomen, krijgen de troepen opdracht het vuur te openen op de gelovigen. Vier burgers worden gedood en tien raken gewond. De gebeurtenissen in Sjoeja leiden tot grote publieke verontwaardiging en overal in het land gaan menigten de straat op om hun kerken te verdedigen.
In november 1921 trekt het Witte leger in het verre Oosten van Rusland op vanuit Vladivostok. Ze volgen de spoorlijn en de Ussuri rivier richting westen. De voornaamste stad die ze veroveren is Khabarovsk. Ze trekken verder naar het westen maar worden door het Rode leger op 110 kilometer ten westen van Khabarovsk tot staan gebracht op 28 december 1921.
Het Witte leger trekt zich terug naar Volochayevka en graaft zich in op de Ju-Quran heuvel. In januari 1922 zijn er geregeld schermutselingen waarbij Witten en Roden mekaars sterkte aftasten. Bij zonsopgang op 10 februari 1922, bij een bijtende kou en diepe sneeuw, begint het Rode leger onder leiding van commandant Blyukher aan een offensief. Die aanval wordt afgeslagen ten koste van veel verliezen bij het Rode leger. Daags erna hergroepeert Blyukher zijn soldaten en hij valt opnieuw aan op 12 februari. Dit keer breken de Rode soldaten wel door de Witte linies en in de namiddag veroveren ze de Ju-Quran heuvel. Het Witte leger trekt zich terug tot voorbij Khabarovsk dat ze in november het jaar daarvoor veroverd hadden. Het Rode leger is echter te uitgeput om de achtervolging in te zetten. Maar hoe dan ook is deze veldslag de genadeslag voor de Witte legers in het verre oosten van Rusland.
Na de slag aan de Sakarya zijn de Grieken op de terugtocht. Hun droom om de Turken onder leiding van Mustafa Kemal te verslaan voor Ankara is voorbij en de enige weg is terug. Door dit militaire succes slaagt Kemal erin om verdragen te sluiten.
Het eerste verdrag is het verdrag van Kars, ondertekend door Turkije en de Sovjet-Unie op 13 oktober 1921. De ondertekenaars van het verdrag zijn Kâzım Karabekir voor Turkije en Yakov Ganetsky voor de Sovjet-Unie. Door dit verdrag worden de grenzen tussen beide landen vastgelegd, meer bepaald de grenzen met de sovjet-republieken Armenië, Azerbeidzjan en Georgië. Doordat Turkije terrein wint door dit verdrag, wordt de grens met Iran langer, wat later nog zal leiden tot grensconflicten rond de kleine Ararat.
Een week later volgt het verdrag van Ankara, ondertekend op 20 oktober 1921. De ondertekenaars zijn Henri Franklin-Bouillon voor Frankrijk en Yusuf Kemal Bey voor Turkije. Hiermee eindigt de Franks-Turkse oorlog in Cilicië en wordt Cilicië definitief overgedragen aan Turkije. In ruil erkent Turkije het Franse mandaat over Syrië. Er komt een speciaal statuut voor de sanjak van Alexandretta. Het gebied is Syrisch, maar het Turks wordt er erkend als officiële taal. Bovendien wordt het graf van Suleyman Shah, de stichter van het Ottomaanse rijk, erkend als Turks grondgebied. Tijdens de Syrische burgeroorlog zal dit graf nog zorgen voor de nodige spanningen tussen Turkije en Islamitische Staat.
In 1920 is het duidelijk dat de Russische burgeroorlog in het voordeel van het Rode leger zal eindigen. En dus maakt men in Moskou niet alleen oorlogsplannen maar ook plannen voor de periode daarna. Een commissie onder leiding van Lenin is sinds 21 februari 1920 bezig aan een plan om Rusland te moderniseren. Op 22 december 1920 wordt het GOELRO plan op het 8e Sovjet congres goedgekeurd. GOELRO is een Russische afkorting die staat voor “Staatscommissie voor de elektrificatie van Rusland” (Gosudarstvennaja komissija po elektrifikacii Rossii).
Het plan beschouwt de elekrtificatie van Rusland als de ruggegraat om daarmee de Sovjeteconomie een serieuze duw in de rug te geven. Lenin ziet als ultieme doel van dit plan “om de organisatie van de industrie te baseren op een moderne, geavanceerde technologie, op elektrificatie die een schakel zal zijn tussen stad en platteland. Daarmee wordt een einde gemaakt aan de verdeling tussen stad en platteland en aan achterlijkheid, onwetendheid, armoede, ziekte en barbarisme”.
Dit plan kan beschouwd worden als het prototype voor de latere vijfjarenplannen waarmee de Sovjetunie zijn economie organiseert.
Het beleg van Perekop is de laatste slag aan het Zuidelijke front tijdens de Russische burgeroorlog. De slag vindt plaats van 7 tot 17 november 1920. Het Rode leger deelt hiermee de genadeslag toe aan het bolwerk van de Witte leger op de Krim.
Het Witte Leger houdt 10.000 soldaten aan de verdedigingslinies van de landengte van Perekop. Aan de Sivasj en Arabat Spit zijn er 3.000 soldaten. In de 2e linies zijn er 14.000 soldaten als reserve. In totaal zijn er 41.000 soldaten in het Witte Leger op de Krim. Het Rode Leger beschikt echter over het viervoudige aan soldaten.
Oorspronkelijk was het de bedoeling om met de vloot aan te vallen maar de sterke ijsvorming hindert het uitvaren. Daarom gebeurt de eerste aanval op 7 november 1920 via de landengte van Perekop. Op 8 november bij temperaturen van 12 graden onder nul, steekt het Rode Leger de zeven kilometer wateroppervlakte van de Sivasj over. Ze nemen het Litouwse schiereiland in op de landengte van Perekop. Daarna volgen hevige gevechten in de eerste linies. Zes aanvalsgolven van het Rode leger worden teruggeslagen. Maar op 12 november 1920 gebeurt de grote doorbraak. Generaal Pjotr Wrangel heeft geen andere keuze dan de evacuatie van de Krim te bevelen. De volgende dagen zijn er nog achterhoedegevechten om de aftocht van het Witte Leger te dekken. Als het Witte Leger toekomt in Constantinopel, is het afgelopen met de burgeroorlog in Zuid-Rusland.
De Russische burgeroorlog is de ideale periode voor megalomane krijgsheren om zonder god noch gebod eigenhandig op te treden. Zo’n psychotische krijgsheer is de baron Roman von Ungern-Sternberg, een Russische officier van Duits-Baltische oorsprong. Zijn cavaleriesoldaten zijn gekend als “de dolle divisie” en von Ungern-Sternberg krijgt van zijn mannen de bijnaam “de bitsige baron” omwille van zijn onberekenbare uitvallen en zijn wreedheid.
In 1920, na drie jaren burgeroorlog, moet von Ungern-Sternberg door de druk van het Rode leger verder uitwijken naar het oosten. Als ook Siberië hem te warm wordt, steekt hij de grens over met Mongolië. Daar wil hij zijn eigen monarchie stichten. Op 26 en 27 oktober 1920 valt von Ungern het Chinese garnizoen van de Mongoolse hoofdstad Urga aan. De aanval mislukt en de dolle divisie valt Urga opnieuw aan op 2, 3 en 4 november. Als ook die aanval mislukt, trekt von Ungern zich terug en vestigt zich in Oost-Mongolië. Daar krijgt hij de steun van Mongolen die de Chinezen uit Urga willen verdrijven. Het duurt tot 1921 vooraleer ze daarin slagen.
De baron von Ungern-Sternberg spreekt tot de verbeelding. Daarvan getuigen de films waarin zijn personage optreedt, al dan niet onder eigen naam. Er is zelfs een stripverhaal waarin de baron getekend wordt met de trekken van de Duitse acteur Klaus Kinski.
Martinus Evers 