Doorgaans is de periode na de dood van een politiek leider een moeilijk moment, zeker als het gaat om een dictatuur. Maar na de dood van Lenin kan de Sovjet-Unie zijn positie versterken. Op 1 februari 1924 erkent de regering van Groot-Brittannië de Sovjet-Unie. Op 2 februari wordt Alexei Rikov (foto links) de nieuwe voorzietter van de raad van volkscommissarissen, een titel te vergelijken met die van eerste minister van de Sovjet-Unie. Felix Dzerzjinski (foto rechts) wordt voorzietter van de sovjet van de nationale economie. Op 7 februari erkent ook de fascistische regering van Italië de Sovjet-Unie. Daarmee neemt de spanning tussen de voormalige geallieerden af en is het idee om de tsaar terug op de troon te brengen bij de westerse landen verdwenen.
De laatste jaren van Lenin zijn niet bepaald vrij van zorgen. Op 25 mei 1922 wordt Lenin getroffen door een beroerte, waardoor de rechterkant van zijn lichaam bijna geheel verlamd raakt. Bij een latere beroerte wordt Lenin van zijn spraakvermogen beroofd. Door die gezondheidsproblemen ziet Lenin zijn einde onder ogen. In december 1922 en januari 1923 dicteert hij zijn politiek testament, waarin hij de persoonlijke kwaliteiten van zijn kameraden bespreekt, in het bijzonder Trotski en Stalin. Hij adviseert Stalin te verwijderen uit de functie van secretaris-generaal van de Communistische Partij, omdat hij hem niet geschikt acht voor de functie. In plaats daarvan beveelt hij Trotski aan voor de baan en beschrijft hem als “de meest capabele man in het huidige Centraal Comité”. Hij benadrukt Trotski’s superieure intellect, maar bekritiseert tegelijkertijd zijn zelfverzekerdheid en neiging tot buitensporig bestuur.
Op 21 januari 1924 overlijdt Lenin in Gorki, een dorpje op 35 km ten zuiden van Moskou. Op 23 januari wordt de kist met het lichaam van Lenin per trein van Gorki naar Moskou vervoerd en tentoongesteld in de Kolommenzaal in het Huis van de Vakbonden, en blijft daar drie dagen. Op 27 januari wordt het lichaam van Lenin afgeleverd op het Rode Plein, begeleid door krijgsmuziek. Hoewel zijn weduwe Kroepskaja het er niet mee eens is, wordt zijn gebalsemde lichaam permanent tentoongesteld in een mausoleum op het Rode Plein in Moskou.
Onderstaande schilderij van de begrafenis van Lenin is van Isaak Brodsky.
Afgevaardigden van de Russische Sovjet Federatieve Socialistische Republiek, de Transkaukasische Sovjet Federatieve Socialistische Republiek, de Oekraïense Soviet Socialistische Republiek en de Witrussische Soviet Socialistische Republiek komen op 28 december 1922 in Moskou samen om een politieke unie te bespreken tussen hun republieken. Op 30 december 1922 besluit een congres van 2.215 afgevaardigden uit deze republieken in het Bolsjoi theater tot de oprichting van de Unie van Sovjet Socialistische Republieken (USSR), ook wel Sovjet-Unie genoemd.
Het decreet van Lenin dat de persvrijheid verbiedt, is de eerste stap in de richting van het opzetten van een rigide totalitair systeem van censuur. Het bolsjewistische “Decreet over de Pers” is klaar en duidelijk. De “burgerlijke pers” is een staatsvijand die vernietigd moet worden. De bolsjewistische leiders zijn onderling openhartig: we liegen tegen de massa en zullen dat blijven doen.
Op 22 december 1922 wordt een nieuwe stap gezet in het gebruik van de pers als propagandawapen. Eén van de chefs van de geheime dienst tsjeka, Jozef Unszlicht schrijft een brief aan Stalin en Trotski waarin hij een wereldwijde desinformatiecampagne voorstelt om de vijanden van het communisme te bestrijden. In zijn voorstel wijst Unszlicht op de gevoeligheid van westerse democratieën voor valse verhalen in de media. Stalin en het Politburo stemmen grif in met het plan. De eerste leugencampagne, Operatie Vertrouwen, misleidt verbannen anti-bolsjewieken om terug te keren naar Rusland om daar het verzet tegen de bolsjewieken aan te wakkeren. De meesten worden vervolgens neergeschoten.
Unszlicht kiest de kant van Stalin in zijn machtsstrijd met Trotski, maar wint nooit het vertrouwen van de dictator. In 1937 zal de in Polen geboren spion neergeschoten worden tijdens de eerste van de stalinistische zuiveringen.
In 1922 bezetten het Witte Leger en Japanse soldaten Vladivostok en omgeving. Tussen de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek en het Witte Leger en de Japanse bezette gebieden zit nog een bufferstaat, de Verre Oostelijke Republiek. Deze bufferstaat dient als bliksemafleider om oorlog te voorkomen tussen Rusland en Japan.
Na de moord op de Japanse premier Hara Takashi in november 1921 kondigt de nieuwe politieke leiding in Japan in de zomer van 1922 het voornemen aan om de Japanse strijdkrachten tegen oktober 1922 terug te trekken. Hernieuwde onderhandelingen met de VOR leveren niets op en VOR-troepen nemen gebieden in beslag zodra de Japanse troepen ze hebben geëvacueerd . Binnen enkele uren na de definitieve terugtrekking van de Japanse troepen uit Vladivostok op 25 oktober 1922 trokken VOR-troepen de stad binnen. Twee weken later wordt de VOR geabsorbeerd door de Sovjet-Unie, en wordt de bolsjewistische controle in heel Siberië gevestigd. De val van Vladivostok wordt daarom vaak beschouwd als het een einde van de Russische burgeroorlog.
De confiscatie van kerkelijke goederen in Rusland is een decreet van de Sovjet-regering om alle kerkelijke waarden van de Russisch-orthodoxe Kerk te vorderen om de heersende hongersnood in het land te bestrijden. Dit decreet is op 23 februari 1922 aangenomen door het Centraal Uitvoerend Comité. De opbrengst is lager dan verwacht. In plaats van de verwachte ongeveer 800 miljoen gouden roebels, brengt de confiscatie bijna 34 miljoen gouden roebels op. In werkelijkheid wordt slechts een klein deel voor de bestrijding van de hongersnood gebruikt, het overgrote deel die de geroofde kerkelijke bezittingen opbrengen, wordt besteed aan propagandadoeleinden en aanzetting tot de wereldrevolutie.
Op 12 maart 1922 trekt in Sjoeja een grote menigte naar het centrale plein om de inbeslagneming van kerkelijke goederen van de Opstandingskathedraal te beletten. De bolsjewistische vertegenwoordigers dringen niet verder aan maar ondernemen enkele dagen later een tweede poging, ditmaal onder begeleiding van gewapende troepen. Als men de confiscatie opnieuw wil voorkomen, krijgen de troepen opdracht het vuur te openen op de gelovigen. Vier burgers worden gedood en tien raken gewond. De gebeurtenissen in Sjoeja leiden tot grote publieke verontwaardiging en overal in het land gaan menigten de straat op om hun kerken te verdedigen.
In november 1921 trekt het Witte leger in het verre Oosten van Rusland op vanuit Vladivostok. Ze volgen de spoorlijn en de Ussuri rivier richting westen. De voornaamste stad die ze veroveren is Khabarovsk. Ze trekken verder naar het westen maar worden door het Rode leger op 110 kilometer ten westen van Khabarovsk tot staan gebracht op 28 december 1921.
Het Witte leger trekt zich terug naar Volochayevka en graaft zich in op de Ju-Quran heuvel. In januari 1922 zijn er geregeld schermutselingen waarbij Witten en Roden mekaars sterkte aftasten. Bij zonsopgang op 10 februari 1922, bij een bijtende kou en diepe sneeuw, begint het Rode leger onder leiding van commandant Blyukher aan een offensief. Die aanval wordt afgeslagen ten koste van veel verliezen bij het Rode leger. Daags erna hergroepeert Blyukher zijn soldaten en hij valt opnieuw aan op 12 februari. Dit keer breken de Rode soldaten wel door de Witte linies en in de namiddag veroveren ze de Ju-Quran heuvel. Het Witte leger trekt zich terug tot voorbij Khabarovsk dat ze in november het jaar daarvoor veroverd hadden. Het Rode leger is echter te uitgeput om de achtervolging in te zetten. Maar hoe dan ook is deze veldslag de genadeslag voor de Witte legers in het verre oosten van Rusland.
In 1921 en 1922 heerst er hongersnood in Rusland. De oorzaak moet niet ver gezocht worden : Rusland heeft al een zeer moeilijke periode achter de rug : de Groote Oorlog van 1914–1917, de burgeroorlog van 1918 tot 1920. De legers van de burgeroorlog, hebben de gewoonte om van het land te leven. Die dichterlijke omschrijving verwijst naar een eenvoudige werkwijze waarbij de soldaten een deel van het eten van de boeren afnemen. De boeren reageren hierop door minder te verbouwen. In het vruchtbare wolgagebied was de verbouwde oppervlakte in 1920 een kwart minder dan in 1917.
Het resultaat is hongersnood die duurt van 1921 tot 1922. De overheid is verplicht om in te grijpen want de hongerige boeren komen in de verleiding om het gezaaide graan op te eten, wat zou betekenen dat er het jaar daarop geen oogst zou zijn. En de bezittingen van de orthodoxe Kerk worden in beslag genomen. Dat levert 2,5 miljard roebel op, waarvan 1 miljard gaat naar de bestrijding van de hongersnood. De rest wordt uitgegeven aan propaganda voor de wereldrevolutie. Amerikaanse hulp wordt eerst geweigerd, maar daarna dan toch toegelaten. Het Internationale Comité van het Rode Kruis organiseert de voedseltransporten, ook vanuit Londen, en weet de hongerige Russen te bereiken. e hongersnood zal echter nog het ganse jaar 1922 duren en ook in 1923 zijn er nog streken die lijden onder de hongersnood. Tijdens de ergste periode zijn er ook gevallen van kannibalisme gemeld. Men schat dat er in totaal 5 miljoen Russen zijn gestorven door de hongersnood.
Het Oekraïense nationale leger lanceert een tweede winteroffensief tegen de bolsjewieken in oktober en november1921. Het doel is eenvoudig : doordringen tot centraal Oekraïne en daar de verschillende partisanengroepen onder één militair bevel brengen. Er zijn drie legers die voor dit doel worden ingezet. Het aantal soldaten is eerder bescheiden : 800 en 400 voor twee legers, van het derde leger is geen aantal bekend. Naast het beperkt aantal soldaten is de onderlinge communicatie nog de grootste uitdaging. Gelukkig worstelen de bolsjewieken met eenzelfde communicatieprobleem. Bovendien hoopt men versterking te krijgen eens men de partizanengroepen rond Zaporozje kan doen aansluiten bij het offensief.
De drie legers lanceren hun offensief op verschillende plaatsen. Een eerste melding van oprukkende soldaten wordt genoteerd door de bolsjewieken nabij Kiev op 28 oktober 1921. Partizanen rond Khmara, Sviatenko en Orlyk sluiten zich bij het offensief aan.
De kleinste groep valt aan vanuit Bessarabië maar houdt het offensief slechts vijf dagen vol alvorens zich terug te trekken. De Podillia groep valt aan op 25 oktober 1921 en kent meer succes. Deze 2e groep valt een sovjet cavalerieregiment aan, vernietigt het en gebruikt de uitrusting om het offensief zelf verder te zetten als cavalerieregiment. Ze rukken op tot het dorp Vakhnivka, 60 kilometer ten noorden van Kiev. Daar stuiten ze op sterke sovjet tegenstand. Ze trekken zich al vechtend terug en steken de Poolse grens over op 29 november 1921.
De Volynhia groep begint het offensief op 4 november 1921. Ze veroveren de stad Korosten, maar kunnen ze niet behouden. Als ze horen dat de Podillia groep zich terugtrekt, vertrekt ook de derde groep terug naar hun startpositie. Ze worden echter achtervolgd door een sovjet cavalerieregiment en omsingeld nabij het dorp Bazar. Daar leveren ze slag met de Sovjets alvorens ze tot overgave gedwongen worden. Wie zich overgeeft, is echter lang niet zeker van zijn leven. De Sovjets executeren 359 soldaten op 22 november 1921. Enkel 120 soldaten en officieren weten te ontsnappen.
Om deze executie te gedenken is er een monument in Bazar (oekraïne) opgericht. Daarvan ziet u de foto hieronder.
Op 18 maart 1921 ondertekenen Polen en Sovjet-Rusland het verdrag van Riga. Daarmee komt er een einde aan de Pools-Russische oorlog en wordt de nieuwe grens tussen Polen en Rusland vastgelegd.
Door het verdrag van Versailles hebben de Polen hun eigen staat teruggekregen die ze in de 18e eeuw door de Poolse delingen verloren waren. De nieuwe staat Polen wordt samengesteld uit delen van Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Rusland. Daarmee komen de Polen echter in botsing met de bolsjewieken die ook gebieden van het tsaristische Rusland opeisen.
Tijdens de Pools-Russische Oorlog zijn de Polen opgerukt tot bij Kiev. Het Rode leger heeft ze daarna sterk teruggedrongen, maar tijdens de slag bij Warschau (lees meer daarover op deze pagina) hebben de Polen hen definitief teruggeslagen. Met het verdrag van Riga komt er dan ook meer stabiliteit in Oost-Europa.
Martinus Evers 