Bronnen :
• Christopher Clark, Slaapwandelaars – hoe Europa in 1914 ten oorlog trok, De Bezige Bij
• http://www.historylearningsite.co.uk/bosnian_crisis.htm
• http://en.wikipedia.org/wiki/Assassination_of_Archduke_Franz_Ferdinand_of_Austria

23 juni 2014 : het is dan bijna 100 jaar geleden dat het schot in Sarajewo het startschot werd voor de Groote Oorlog. Hoe is het zo ver kunnen komen ?

Politieke voorgeschiedenis

Juni 1914 : de eerste en tweede Balkanoorlog zitten nog vers in het geheugen. Oorzaak van deze Balkanoorlogen was het feit dat het Ottomaanse rijk zwakker was geworden op politiek en militair vlak. De Balkanlanden Bulgarije, Griekenland, Roemenië en Servië hadden voormalig Ottomaans terrein veroverd in de eerste Balkanoorlog en waren onderling slaags geraakt tijdens de tweede Balkanoorlog. De grenzen waren dus nog heel vers getrokken en niet ieder land was het ermee eens dat dit definitieve grenzen zouden zijn.
Dat het startschot voor de eerste wereldoorlog in Sarajewo viel, was dan ook geen toeval. Sarajewo ligt in Bosnië en was in juni 1914 Oostenrijks-Hongaars grondgebied. Dat was het al enkele decennia lang Maar in 1908 zou Oostenrijk-Hongarije Bosnië officieel annexeren en dit was de Serviërs een doorn in het oog. Zij droomden van een groot Servië waarvan Bosnië deel zou uitmaken. In feite droomden de Serviërs al van een staat waarin alle zuid-Slavische volkeren zouden samenleven. In 1918 was hun doel bereikt : Joegoslavië (letterlijk vertaald Zuid-Slavië) was dan een feit.
Voor Bosnië Oostenrijks-Hongaars gebied was, was het een deel van het grote Ottomaanse rijk. Na de Russisch-Ottomaanse oorlog werden de grenzen hertekend op het congres van Berlijn in 1878. Een gevolg daarvan was dat Bosnië voortaan Oostenrijk-Hongaars gebied was. Maar officieel mocht Oostenrijk-Hongarije dit gebied nog niet annexeren. Dat zou pas gebeuren in 1908 tot grote ergernis van Servië.

Servië zelf was ook Ottomaans gebied geweest met autonomie vanaf 1830 en had onafhankelijkheid verkregen op het congres van Berlijn in 1878.

Hieronder zie je de evolutie van Servië als onderdeel van het Ottomaanse rijk (1815) naar onafhankelijkheid (sinds 1878) met in 1908 een gebiedsuitbreiding in Montenegro en een verder gebiedsuitbreiding in 1913 na de 2 Balkanoorlogen. In 1918 is het einddoel van de Serviërs een feit : Joegoslavië omvat alle Serviërs, Bosniërs, Kroaten en Slovenen in één staat.

In 1913, na de 2^e Balkanoorlog, was Servië in oppervlakte en in bewonersaantal gegroeid. Maar het einddoel van de Servische nationalisten was nog altijd niet bereikt. Daarvoor moest ook Bosnië worden veroverd op Oostenrijk-Hongarije.

Voorgeschiedenis van de samenzweerders

Gavrilo Prinzip is de man die het fatale schot in Sarajewo heeft gelost. Hij maakte deel uit van een samenzweerdersgroep genaamd de “Zwarte Hand”, die wel oren had naar de propaganda van de Servische nationalisten. Doel is alle Slavische volkeren los te weken uit Oostenrijk-Hongarije en in één staat onder te brengen. Die staat zou in 1918 Joegoslavië worden. Achteraf bekeken kan je dus zeggen dat ze in hun doel geslaagd zijn.
Zodra Oostenrijk-Hongarije in 1908 Bosnië-Herzegovina geannexeerd had, werd er in Servië opgeroepen om oorlog te voeren en Bosnië-Herzegovina te bevrijden van het Oostenrijks-Hongaarse juk. In 1910 was er al een aanslag op de Oostenrijkse gouverneur van Bosnië Oskar Potiorek . De leider van de Zwarte Hand, Apis (bijnaam van Dragutin Dimitrijevic), kreeg daarna het idee om een aanslag te plegen op Franz Ferdinand, troonopvolger van de Oostenrijkse keizer Frans-Josef I die toen al 83 jaar oud was.

Franz Ferdinand was eerder gunstig gestemd om de Slaven in Oostenrijk-Hongarije meer autonomie te geven. Indien de samenzweerders de Slaven aan hun kant wilden krijgen, was het het beste als Franz Ferdinand die autonomie nog niet had gegeven. Datum en plaats van de aanslag zou bepaald worden door de Oostenrijkers. Frans Josef I had aan Franz Ferdinand gevraagd om aanwezig te zijn bij de maneuvers van het Oostenrijkse leger in Bosnië in juni 1914. Daar hoorde dan ook een bezoek bij aan Sarajewo. De locatie van het bezoek was al een provovatie in de ogen van de Serviërs. De datum was dit echter nog veel meer : 28 juni 1914, Sint-Vitusdag, was een dag waarop alle Serviërs de slag bij het Merelveld herdenken. Op die dag in 1389 versloegen de Ottomaanse troepen het Servische leger en brachten daarmee Servië onder Ottomaanse heerschappij. In 1913 tijdens de tweede Balkanoorlog had Servië Kosovo, locatie van de slag bij het Merelveld, heroverd en was daarmee de Servische eer eindelijk gewroken. Een Oostenrijks bezoek aan Sarajewo uitgerekend op die dag kwam dan ook over als een belediging . Franz Ferdinand bekeek die dag totaal anders. Het was de trouwdag van hem en zijn geliefde Sophie.

De groep samenzweerders bestond uit drie Bosnisch-Servische jongeren : Trifko Grabez, Nedeljko Cabrinovic en Gavrilo Princip. Op 30 mei 1914 stak Cabrinovic de grenspost in Mali Zvornik over . Op 31 mei 1914 begeleiden Servische grenswachten Grabez en Princip naar een eiland in de rivier de Drina die de grens tussen Servië en Bosnië vormde. In Sarajevo kregen de drie jongeren gezelschap van een viermanscel onder leiding van Ilic, lid van de Zwarte Hand. De Zwarte Hand kreeg steun van bepaalde figuren bij de Servische autoriteiten, vooral dan in militaire kringen., maar dit bleef natuurlijk vakkundig toegedekt. Het smokkelen van wapens en agitatoren vanuit Servië naar Bosnië was trouwens al jaren aan de gang. Op 10 juni 1914 kregen de burgerlijke autoriteiten in de grensdistricten te horen dat dit soort activiteiten verhinderd moest worden. Op 14 juni 1914 brengt Ilic de wapens naar Sarajewo. Op 16 juni 1914 ontving de militaire commandant van de vier grenseenheden de aanbeveling op te houden met “dit verkeer van wapens, munitie en andere explosieven”. Er kwam geen antwoord. Later bleek dat militaire commandanten langs de grens het strikte bevel hadden gekregen dit soort interventies van de burgerlijke autoriteiten onbeantwoord door te sturen naar hun superieuren . Op 21 juni 1914 had Jovan Jovanovic, de Servische gezant in Wenen, een ontmoeting met Leon Bilinski, de Oostenrijks-Hongaarse minister van Financiën om hem te waarschuwen voor mogelijke gevolgen als de aartshertog Franz Ferdinand zijn voorgenomen bezoek aan Bosnië zou doorzetten. Jammer genoeg werd de waarschuwing in bedekte termen gegeven en niet ernstig genomen. Vanaf 25 juni 1914 achtervolgt Princip het Oostenrijkse gezelschap van Franz Ferdinand. Op 27 juni 1914 deelt Ilic de wapens uit aan zijn agenten. Op 28 juni 1914 volgt dan het schot waardoor de eerste wereldoorlog zou ontbranden.