Een oorlog komt nooit zomaar. Altijd zijn er gebeurtenissen die aanleiding hebben gegeven tot dat ene moment waarop de oorlog uitbreekt. Het begin van de eerste wereldoorlog was het schot in Sarajevo waarbij de Oostenrijkse aartshertog vermoord werd door de Serviër Gavrilo Prinzip. Het begin van de tweede wereldoorlog was de inval van de Duitsers in Polen op 1 septempber 1939. Maar in beide gevallen zag je de oorlog afkomen. Alleen is het in het geval van de tweede wereldoorlog zeer goed bekend dat Hitler van de ene eis naar de andere ging tot de provocaties wel tot een oorlog moesten leiden. In het geval van de eerste wereldoorlog is het al veel minder bekend. Daarom gaan we de jaren voor 1914 hier onder de loep nemen.

situatie in de balkan

Het schot in Sarajevo op 28 juni 1914 wordt algemeen aanzien als de aanleiding tot de eerste wereldoorlog. Maar wie wat dieper gaat graven, komt tot de vaststelling dat het al veel langer aan het rommelen was in de omstreken van Sarajevo. Sarajevo ligt in de Balkan. Rond 1900 was Sarajevo deel van het Ottomaanse rijk. Servië was op dat moment sterk aan het opkomen en de Servische nationalisten wilden Sarajevo bij Servië inlijven. Tot dan was Sarajevo deel van Oostenrijk-Hongarije dat een grootmacht was in die regio, naast het Ottomaanse rijk.

Italiaans- Turkse oorlog (29 sep 1911 – 18 okt 1912)

In feite moeten we spreken van de Italiaans-Ottomaanse oorlog. Van Turkije is er voor de eerste wereldoorlog nog geen sprake. We spreken van diens voorganger, het Ottomaanse rijk.

Italië is net als Duitsland pas een eenheidsstaat geworden laat in de 19e eeuw. Beide staten wilden net zoals de andere Europese landen kolonies stichten, maar kwamen daarvoor redelijk laat op het toneel. Italië liet zijn oog vallen op Ottomaanse gebieden, zoals Cyrenaïca en Tripolitanië (het latere Libië). Maar eerst sluit Italië een akoorrd af met Frankrijk. Ze zullen mekaar in Noord-Afrika met rust laten. Frankrijk maakt van Marokko een protectoraat en daarna verklaart Italië de oorlog aan het Ottomaanse rijk om overzees ook een kolonie te kunnen veroveren.

Als de Ottomaanse Turken toch meer weerstand bieden dan gedacht, zoeken de Italianen steun in de Balkan, bij Griekenland, Bulgarije, Servië en Montenegro. Dit leidt tot de eerste balkanoorlog.

 

balkanoorlogen

Eerste balkanoorlog (8 okt 1912 – 17 mei 1913)

Montenegro verklaart als eerste land in de balkan de oorlog aan het Ottomaanse rijk. Daarna volgen Griekenland, Servië en Bulgarije. Op enkele maanden tijd verloren de Ottomanen grote delen van hun Europese bezittingen. Bij de belegering van het toen nog Ottomaanse Skutari, met een Albanese bevolking, door de Montenegrijken, dreigden zowel Oostenrijk-Hongarije als Italië met een oorlog omdat ze zelf ook plannen hadden om hun invloed uit te breiden in die regio. Montenegro voelt zich echter gesteund door Servië en Rusland. Voorlopig komt het dus niet tot een oorlog.

Tweede balkanoorlog (29 jun 1913 – 10 aug 1913)

Tijdens de eerste balkanoorlog hebben de Bulgaren heel wat grond veroverd. De buurlanden zijn bijzonder wantrouwig. Als een Bulgaarse generaal Servië binnenvalt op 29 juni 1913, krijgt Bulgarije zijn voormalige bondgenoten tegen zich.
Ook Roemenië en het Ottomaanse rijk moeien zich met de oorlog. Aan het einde ervan moet Bulgarije weer grond afstaan, onder meer aan Roemenië. Servië komt als grote overwinnaar uit de oorlog.

Aanslag in Sarajevo

Einde augustus 1913 richt Servië zijn aandacht op Bosnië-Herzegovina. Vanaf 1878 tot 1908 was dit gebied een condominium, dus een gebied dat een gedeelde soevereiniteit had. Het werd zowel door Oostenrijk-Hongarije als het Ottomaanse rijk bestuurd. Maar in 1908 wordt het door Oostenrijk-Hongarije geannexeerd. De Servische nationalisten willen dit gebied bij Servië voegen.

De aanslag werd gepleegd door Gavrilo Princip. Hij is lid van een Servisch genootschap, de Zwarte Hand, dat streeft naar aansluiting van Bosnië bij Servië. Om hun eisen kracht bij te zetten, denken de leden van de Zwarte Hand aan een aanslag op een hoge Oostenrijkse personaliteit.
Op 28 juni 1914 bezoekt de Oostenrijkse aartshertog Franz-Ferdinand Sarajevo, hoofdstad van Bosnië. En na wat geklungel door andere leden, is het uiteindelijk Gavrilo Princip die de aartshertog vermoordt met een pistool van Belgische makelij.

De diverse oorlogsverklaringen

De eerste weken na 28 juni 1914 wordt er eerst nog overlegd door diverse partijen. Op 23 juli stelt Oostenrijk een ultimatum aan Servië. Op twee voorwaarden wordt ingegaan. Op de eis van Oostenrijk om deel te nemen aan het onderzoek naar de aanslag gaat Servië echter niet in. Daarom mobiliseert Oostenrijk gedeeltelijk op 25 juli. Op 27 juli mobiliseren de Russen een deel van het leger als bondgenoot van Servië. Op 28 juli verklaart Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië en op 29 juli beschieten de Oostenrijkers de Servische hoofdstad. Op 30 juli gaat Oostenrijk-Hongarije over tot de algemene mobilisatie. De Russen volgen eveneens met een algemene mobilisatie. Daarop stellen de Duitsers een ultimatum aan Rusland om die mobilisatie in te trekken. Gezien de Russen hier niet op ingaan, verklaart Duitsland de oorlog aan Rusland. En hierop verklaart Frankrijk als bondgenoot van Rusland de oorlog aan Duitsland.

Op 1 augustus trekt Duitsland Luxemburg binnen. Op 2 augustus stelt Duitsland een ultimatum aan België : Duitse troepen moeten vrije doorgang krijgen door België om Frankrijk te kunnen aanvallen. Het ultimatum verstrijkt zonder dat België hieraan toegeeft. En dus vallen de Duitsers België binnen op 4 augustus. Daarop verklaart Groot-Brittanië, dat garant stond voor de neutraliteit van België, de oorlog aan Duitsland. De eerste wereldoorlog is nu echt op gang gekomen !