De slag om Tannenberg wordt voorafgegaan door de eerste gevechten tussen Duitsers en Russen in augustus 1914. In feite waren de Duitsers verrast en het heeft niet veel gescheeld of ze zouden een zware nederlaag opgelopen hebben. Het von Schlieffenplan ging uit van een snelle Duitse overwinning op Frankrijk in 40 dagen om daarna met de Russen af te rekenen. Daarbij rekende men op een tragere Russische mobilisatie. Maar de Duitsers kwamen al snel tot de ontdekking dat ze 2 misrekeningen hadden gemaakt. De Belgen verzetten zich feller wat hun meer tijd kostte. En bovendien waren de Russen al heel snel om legers over de grens te sturen.

De Russische keuze om eerst Oost-Pruisen aan te vallen is logisch als je onderstaande kaart bekijkt.

Oost-Pruisen 1914

Door dit gedeelte op de Duitsers te veroveren konden ze hun frontlijn met Duitsland verkorten en niet meer vanuit het noorden in de flanken worden aangevallen. Generaal Jilinsky had het algemeen commando ; generaal Pavel Rennenkampf (van oorsprong een Baltische Duitser) had het bevel over het eerste leger en generaal Samsonov voerde het tweede leger aan. Bedoeling van de Russen was Oost-Pruisen met het eerste leger vanuit het oosten aan te vallen terwijl Samsonov vanuit het zuiden zou aanvallen. Daarmee zouden de Duitse legers in Oost-Pruisen van de rest van Duitsland geïsoleerd worden. Overigens verwachten de Russen niet veel tegenstand. Het Duitse leger zit grotendeels aan het westfront. In Oost-Pruisen is er enkel het achtste leger onder von Prittwitz.

Op 15 augustus 1914 valt het eerste Russisch leger onder leiding van generaal von Rennenkampf Oost-Pruisen binnen. Von Prittwitz geeft commandant von François opdracht terug te trekken maar die weigert en valt aan nabij Stallupönen (huidige naam Nesterov in Rusland) op 17 augustus. Hier behalen de Duitsers een defensieve overwinning behalen en daarna trekt von François zich terug.
Op 20 augustus valt Rennenkampf een tweede keer aan en stuit op de troepen van vond François nabij Gumbinnen (huidige naam Goesev nabij de Russische enclave Kaliningrad). Von François krijgt versterking van Von Mackensen maar dit kan niet verhinderen dat het ditmaal de Russen zijn die de overwinning behalen. De Duitsers trekken zich verslagen terug. Op dezelfde dag is Samsonov vanuit het zuiden Oost-Pruisen binnengevallen. Nu maakt paniek zich meester van het hoofdkwartier van von Prittwitz. Om aan de omsingeling te ontkomen wil hij terugtrekken helemaal tot achter de Weichsel. Daarmee zou gans Oost-Pruisen worden vrijgegeven aan de Russen. De Duitse generale staf gaat hiermee niet akkoord en besluit von Prittwitz van zijn commando te ontheffen.
En men krijgt op 22 augustus twee vervangers want de situatie is uiterst dringend. De eerste vervanger is de oud-generaal Paul Hindenburg die in pensioen was gegaan in 1911 maar had zich in 1914 terug aangeboden voor militaire dienst. De tweede vervanger is Erich Ludendorff die aan het westfront in de slag om Luik zijn sporen had verdiend door een gesneuvelde officier in het heetst van de strijd te vervangen en Luik in te nemen.

Hindenburg en Ludendorff

Beide heren nemen de trein naar het oosten en komen toe op 23 augustus op het hoofdkwartier van het Duitse achtste leger. Hoffman, ondergeschikte van von Prittwitz, heeft ondertussen een aanvalsplan klaargemaakt dat hij aan Hindenburg en Ludendorff voorlegt. Het plan baseert zich op de zwaktes in de Russische legers. Zo zijn beide legers met een afstand van 5 dagen de grens overgestoken. Dit tijdsverschil zorgt ook voor de nodige afstand en die afstand wordt nog moeilijker te overbruggen doordat er een heel merencomplex tussen beide legers ligt. Kortom, beide legers kunnen mekaar niet helpen indien het nodig zou zijn. Rennenkampf heeft bovendien de reputatie voorzichtig en traag te zijn en dus beslissen de Duitsers slechts enkele eenheden en een cavaleriedivisie tegenover het eerste Russische leger te plaatsen. De rest van het leger neemt de trein en begeeft zich naar het zuiden om daar het leger van Samsonov aan te vallen.

Maar dat weten de Russen niet. Rennenkampf denkt dat de Duitsers zich na de nederlaang bij Gumbinnen terugtrekken en ook generaal Jilinsky is overtuigd dat het met de Duitsers afgelopen is. Hij dringt er bij Samsonov op aan om zo snel mogelijk de terugtrekkende Duitsers tegen te houden in een omsingeling.
Op 25 augustus krijgt von Hindenburg de marsorders van het Russische eerste leger in handen. Volgens die marsorders gaat het Russische eerste leger naar Koningsbergen(nu Kaliningrad in de Russische enclave) om de belegering voor te bereiden. De Duitsers weten nu dat het Russische eerste leger het tweede leger onder Samsonov niet te hulp kan komen. Samsonov zelf is er nog altijd van overtuigd dat de Duitsers op de loop zijn en haast zich om de omsingeling compleet te maken. De Duitse troepen van von François komen ondertussen per trein aan en maken zich klaar op de komende slag.

Duitse soldaten in een station

Op 27 augustus rukken zijn troepen ondersteund door artillerie op. Op 29 augustus zijn de troepen van Samsonov volledig omsingeld. Op 30 augustus 1914 was het volledige Russische tweede leger vernietigd : 92.000 Russen waren krijgsgevangen, 50.000 waren gesneuveld en slechts 10.000 waren kunnen ontkomen aan de omsingeling. De Duitsers telden 12.000 gesneuvelden. Samsonov kan de schande niet aan, trekt het woud in en schiet zich een kogel door de kop.

De slag bij Tannenberg was bijzonder belangrijk om het Duitse moraal te versterken. Deze overwinning was voor een groot deel te danken aan het gebruik van de trein om snel de nodige soldaten van het ene front naar het andere te brengen. Na de slag van Tannenberg zouden de Duitse soldaten terug de trein op moeten om het Russische eerste leger terug de grens over te jagen begin september 1914.

slag van Tannenberg

Bronnen
John Keegan – de eerste wereldoorlog – p 161-169
Julian Spilsbury – rampzalige veldslagen van de oudheid tot nu – p 221-233
http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Tannenberg_(1914)
http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Tannenberg