We hebben in een eerder bericht al gelezen dat het verdrag van Lausanne wel vrede brengt tussen Griekenland en Turkije. Maar in Duitsland zal het voor Adolf Hitler het gedroomde voorbeeld zijn om het verdrag van Versailles te blijven aanvallen. Ook als dat oorlog met zich zou meebrengen.
Alleen heeft Hitler nog geen dictatoriale macht in Duitsland. Benito Mussolini heeft die wel al in Italië. En het verdrag van Lausanne is een streep door zijn rekening. Alle geallieerde partijen laten immers hun aanspraken op Ottomaans gebied varen. De droom van Italië om een deel van Anatolië te krijgen als beloning is daarmee geschrapt.
Italië heeft dan wel geen Turks gebied in handen maar wel nog Grieks gebied. Dat dateert van de de Italiaans-Ottomaanse oorlog van 1911-1912 toen Italië de Dodekanesos-eilanden bezet heeft. Op deze eilanden is de bevolking grotendeels Grieks is. Onder de Venizelos-Tittoni-overeenkomst van 1919 belooft Italië de Dodekanesos-eilanden, met uitzondering van Rhodos, af te staan aan Griekenland in ruil voor Griekse erkenning van de Italiaanse aanspraken op een deel van Anatolië. De overwinning van de Turken op de Grieken heeft echter een einde gemaakt aan alle plannen om Klein-Azië te verdelen.
Mussolini is van mening dat nu hij geen Ottomaans gebied in handen krijgt, hij ook geen verplichting meer heeft om land af te staan aan de Grieken. De Grieken blijven echter druk uitoefenen op Mussolini over de Dodekanesos-kwestie, en in de zomer van 1923 beveelt hij het Italiaanse garnizoen in de Dodekanesos te versterken als onderdeel van zijn plannen om de eilanden formeel bij Italië te annexeren. De spanning tussen Italië en Griekenland loopt daarmee verder op.
Door het verdrag van Lausanne te ondertekenen is het eerdere verdrag van Sèvres naar de prullenbak verwezen. Mustafa Kemal heeft bewezen dat je een ongunstig verdrag kan verwerpen als je maar lang genoeg volhoudt met vechten. Dit nieuwe verdrag zou vrede moeten brengen maar het zorgt echter voor meer onrust elders in de wereld. In Duitsland is er immers iemand die uit het gedrag van Kemal zijn lessen trekt. En op 1 augustus 1923 houdt Adolf Hitler dan ook de volgende toespraak
Het Verdrag van Versailles is gebaseerd op een monsterlijke leugen. We weigeren haar voorwaarden nog langer uit te voeren. Doe wat je wilt! Als je oorlog wenst, kom er maar om ! Dan zullen we zien of je zeventig miljoen Duitsers in lijfeigenen en slaven kunt veranderen!’
Wanneer het hele Duitse volk weet dat één wil en één wil alleen – om vrij te zijn – in dat uur zullen we het instrument hebben om onze vrijheid te winnen. Het doet er niet toe of deze wapens van ons humaan zijn. Als ze ons onze vrijheid opleveren, zijn ze gerechtvaardigd voor ons geweten en voor onze God. Als de ogen van Duitse kinderen vragend in de onze kijken, als we het lijden en de nood zien van miljoenen van onze landgenoten die buiten hun schuld in dit vreselijke ongeluk zijn beland, dan lachen we om de vloeken van de hele wereld, als de vrijheid van ons ras uit deze vloeken voortkomt.
De komende jaren hamert Hitler op het feit dat hij het Versailles verdrag naar de prullenmand wil verwijzen, net zoals Mustafa Kemal heeft gedaan. Het zal nog 10 jaar duren voor hij aan de macht komt. Daarna gaat de bewapening in snel tempo omhoog en is het wachten op het eerste gevecht om verloren grond terug te winnen. Polen krijgt in september 1939 de twijfelachtige eer om het eerste slachtoffer te worden.
Op 24 juli 1923 wordt in Lausanne een vredesverdrag ondertekend na onderhandelingen die in november 1922 zijn gestart. De voornaamste onderhandelaren zijn Eleftherios Venizelos namens Griekenland, George Curzon namens Groot-Brittannië en Ismet ‘Pasja’ Inönü namens Turkije.
Het verdrag vervangt het voor Turkije veel ongunstigere Verdrag van Sèvres van 1920, dat door de Turkse nationalisten niet geaccepteerd is. Het betekent ook de erkenning van de Turkse regering van Mustafa Kemal, die later bekend zal worden onder de naam Kemal Atatürk.
Het verdrag van Lausanne legt de huidige grenzen van Turkije vast. In vergelijking met het verdrag van Sèvres wint Turkije gebieden van het Ottomaanse rijk die in 1920 aan geallieerde naties zijn toegewezen. In de afbeelding hieronder is duidelijk te zien welke gebieden Turkije erbij krijgt ten nadele van welke geallieerde natie.
Daarnaast wordt er ook een volksverhuizing officieel erkend. Het verdrag betreffende de uitwisseling van Griekse en Turkse bevolkingsgroepen is een overeenkomst tussen de Griekse en Turkse regeringen ondertekend door hun vertegenwoordigers in Lausanne op 30 januari 1923, in de nasleep van de Grieks-Turkse oorlog van 1919-1922. De overeenkomst voorziet in de gelijktijdige verdrijving van orthodoxe christenen uit Turkije naar Griekenland en van moslims uit Griekenland naar Turkije. Bij deze onvrijwillige bevolkingsoverdrachten zijn ongeveer twee miljoen mensen betrokken, ongeveer 1,5 miljoen Anatolische Grieken en 500.000 moslims in Griekenland. Hiermee wordt het einde van de Griekse aanwezigheid bezegeld in de stad İzmir (Smyrna) en de rest van de Ionische kust en Klein-Azië.
Door het verdrag van Versailles worden er nieuwe staten opgericht, waaronder de Poolse republiek. Eén van de eisen van de Polen is dat ze toegang krijgen tot de Baltische zee om hiermee een handelsweg over zee te krijgen. Die havenstad moet gezocht worden in een strook kustlijn, die snel bekend zal staan als de Poolse corridor. Deze corridor is gelegen tussen de nieuw gecreëerde vrije stad Danzig (Gdańsk) en de Duitse provincie Oost-Pruisen in het oosten, en West-Pruisen in het westen.
De grootste haven in dit deel van de Baltische kust is Danzig, een stad met een geschiedenis van 900 jaar. Veel burgers daar, evenals de Duitse regering die enorme invloed blijft uitoefenen op de besluitvorming van de heersers van de Vrije Stad, staan echter onsympathiek tegenover de behoeften van de nieuwe Poolse staat. Dit is duidelijk aangetoond als de haven van Danzig weigert Franse bewapening te lossen voor Poolse troepen die betrokken zijn bij de Pools-Sovjetoorlog van 1920.
Als de Polen een haven willen waar ze zeker van zijn, moet die elders gezocht worden. De Poolse regering is daarom vastbesloten om een nieuwe zeehaven te bouwen op de top van de ‘corridor’ en de keuze valt op het kleine vissersdorpje Gdynia. De ontwikkeling van Gdynia tot een belangrijke haven wordt gezien als cruciaal voor de economische onafhankelijkheid van het nieuwe land. Op 23 april 1923 is er een inauguratieceremonie in de nieuwe haven van Gdynia. Tussen 1923 en 1933 zal het inwonertal stijgen van 1.000 naar 30.000.
Op 25 maart 1923 marcheren Franse troepen binnen in wat bekend staat als de vrijstaat Flessenhals. Deze vrijstaat is een Duits gebied dat bestaat sinds 10 januari 1919. Het is een gevolg van slechte afspraken tussen Amerikanen en Fransen die op de rechteroever van de Rijn bruggenhoofden bezetten. Het is de bedoeling dat die bruggenhoofden op mekaar aansluiten, maar door een fout in de berekeningen is er een gebied ronde plaatsjes Lorch en Kaub dat niet bij het Amerikaanse noch bij het Franse bruggenhoofd hoort. We hebben dus een corridor die door de slechte wegen in het achterland in feite van de Duitse economie is afgesneden. De inwoners van de vrijstaat moeten het dus hebben van de smokkel om de plaatselijke economie te doen draaien. Wijn uit de bezette gebieden ten westen van de Rijn wordt via Flessenhals naar onbezet gebied gesmokkeld en daar verkocht.
Er wordt een eigen valuta ingevoerd (de vrijstaatthaler), en er worden postzegels uitgegeven. Flessenhals heeft een lokale vertegenwoordiging in Mainz ten behoeve van de wijnverkoop, en er zijn zelfs plannen voor een officiële ambassade in Berlijn. Het einde van Flessenhals komt op 25 februari 1923 als de Fransen het Ruhrgebied bezetten om naleving van het Verdrag van Versailles af te dwingen. De Fransen grijpen tegelijkertijd de kans aan om met het eigenzinnige Duitse ministaatje af te rekenen. Flessenhals wordt eveneens bezet. Het ministaatje kan zich weliswaar niet verdedigen, maar de bewoners plegen evenals in het Ruhrgebied passieve weerstand.
Op 5 december 1922 keurt het Britse Lagerhuis de Irish Free State Constitution Act goed. Op 6 december kondigt Koning George V de Ierse Vrijstaat af. Op 7 december stemmen beide huizen van het parlement van noord-Ierland unaniem voor de optie om uit te treden uit de Ierse Vrijstaat en aan te sluiten bij het Verenigd Koninkrijk. Op dezelfde dag worden 2 leden van het Ierse parlement (de Dail) neergeschoten : Sean Hales en Patrick O’Malley zijn het slachtoffer van een wraakactie van de Irish Republican Army (IRA) die zich verzet tegen de Ierse Vrijstaat en het Iers-Britse verdrag. O’Malley overleeft de aanslag in tegenstelling tot Sean Hales. Deze aanslag van de IRA is trouwens een reactie op de eerdere executies van aanhangers van de IRA door de Ierse Vrijstaat die vanaf 17 november 1922 plaatsvinden.
Op 8 december 1922 komt de regering van de Ierse Vrijstaat in spoedzitting bijeen. Als wraak op de aanslag worden 4 aanhangers van de IRA opgehangen : Rory O’Connor (39), Joe McKelvey (24); Liam Mellows (30) en Richard Barrett (32). De Ierse burgeroorlog belandt daarmee in de fase van opeenvolgende wraakacties.
In 1922 bezetten het Witte Leger en Japanse soldaten Vladivostok en omgeving. Tussen de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek en het Witte Leger en de Japanse bezette gebieden zit nog een bufferstaat, de Verre Oostelijke Republiek. Deze bufferstaat dient als bliksemafleider om oorlog te voorkomen tussen Rusland en Japan.
Na de moord op de Japanse premier Hara Takashi in november 1921 kondigt de nieuwe politieke leiding in Japan in de zomer van 1922 het voornemen aan om de Japanse strijdkrachten tegen oktober 1922 terug te trekken. Hernieuwde onderhandelingen met de VOR leveren niets op en VOR-troepen nemen gebieden in beslag zodra de Japanse troepen ze hebben geëvacueerd . Binnen enkele uren na de definitieve terugtrekking van de Japanse troepen uit Vladivostok op 25 oktober 1922 trokken VOR-troepen de stad binnen. Twee weken later wordt de VOR geabsorbeerd door de Sovjet-Unie, en wordt de bolsjewistische controle in heel Siberië gevestigd. De val van Vladivostok wordt daarom vaak beschouwd als het een einde van de Russische burgeroorlog.
Aan het einde van de Groote Oorlog is Zuid – Tirol toegewezen aan Italië. De Duitstalige stad Bozen krijgt daarop de Italiaanse naam Bolzano. Met de opkomst van de fascisten wordt de druk op de Duitstalige bevolking steeds harder. Eén van de favoriete doelwitten is Julius Perathoner, burgemeester van de stad Bozen/Bolzano vanaf 1895. Perathoner is bij aanvang een pleitbezorger van vreedzaam samenleven tussen burgers van Duitse en Italiaanse nationaliteit , maar door de polarisatie verandert hij van gedachte en hij neemt standpunten in van hard verzet tegen elke vorm van Italianisering . Bij verschillende gelegenheden weigert Perathoner de Italiaanse driekleur op de gebouwen van de stad te hijsen.
Aan Italiaanse kant vinden we de fascist Achille Starace. Hij zet aan tot geweld tegen de Duitstalige bevolking in april 1921. Daarbij vallen een dode en verscheidene gewonden. De spanning blijft toenemen to de fascisten in september 1922 een ultimatum stellen. Burgemeester Perathoner moet ontslag nemen en het onderwijs in de plaatselijke Elisabethschule gebeurt voortaan in het Italiaans. Een voorgesteld compromis wordt van de hand gewezen.
Bij zonsopgang op 1 oktober 1922 bezetten de fascisten de Elisabethschule , die onmiddellijk wordt omgedoopt tot “Regina Elena-school”. De volgende dag wordt het stadhuis van Bolzano belegerd en men dreigt daar brand te stichten als Perathoner niet wordt ontslagen .
Zoals al eerder is gebeurd, grijpen noch de politie, noch de Carabinieri in om de fascistische squadrons te stoppen. Ook de Italiaanse politieke machthebbers zwichten voor de fascistische druk. Op 2 oktober 1922 verklaart de regering Perathoner ontslagen uit het ambt van burgemeester.
Slechts drie weken later brengt de Mars naar Rome Benito Mussolini aan de macht. De mars naar Bolzano is door sommige historici beschouwd als een “generale repetitie” voor de definitieve omverwerping van de liberale staat door het fascisme.
Nu de Turken Smyrna hebben veroverd en het Griekse leger op de vlucht is, is de vraag wat de volgende stap van veldmaarschalk Mustafa Kemal zal zijn. Als Constantinopel zijn einddoel is, en dat is meer dan waarschijnlijk, dan kan het tot gevechten komen met het Britse leger dat daar gestationeerd is sinds het einde van de Groote Oorlog.
In een interview gepubliceerd op Daily Mail , 15 september 1922, verklaart de leider van de Turkse nationale beweging Mustafa Kemal dat “onze eisen na onze recente overwinning hetzelfde blijven als voorheen. We vragen om Klein-Azië , Thracië tot aan de rivier Maritsa en Constantinopel … We moeten onze hoofdstad hebben en ik zou in dat geval verplicht zijn om door te marcheren tot in Constantinopel met mijn leger, wat een aangelegenheid van slechts een paar dagen zal zijn. Ik verkies de stad te verkrijgen door middel van onderhandelingen, hoewel ik natuurlijk niet oneindig kan wachten.” Het Britse kabinet komt op dezelfde dag bijeen en besluit dat de Britse troepen hun posities moeten handhaven. De volgende dag, in afwezigheid van minister van Buitenlandse Zaken Lord Curzon , geven bepaalde ministers van het kabinet een communiqué uit waarin ze Turkije bedreigen met een oorlogsverklaring door Groot-Brittannië en de Dominions , op grond van het feit dat Turkije het Verdrag van Sèvres heeft geschonden . Op 18 september, bij zijn terugkeer in Londen, wijst Curzon erop dat dit de premier van Frankrijk , Raymond Poincaré , woedend zal maken, en hij vertrekt naar Parijs om te proberen de zaken glad te strijken. Poincaré heeft echter al de terugtrekking van het Franse detachement bij Chanak (Çanakkale in het Turks) bevolen, maar haalt de Turken over om de neutrale zone te respecteren. Curzon bereikt Parijs op 20 september 1922 en bereikt, na verschillende boze ontmoetingen met Poincaré, overeenstemming over een wapenstilstand met de Turken.
Maar de Turken zitten ook niet stil. Ernest Hemingway, oorlogscorrespondent voor The Toronto Daily Star is aanwezig bij het volgende incident.
Een andere nacht houdt een torpedobootjager een bootlading Turkse vrouwen tegen die vanuit Klein-Azië aan het oversteken zijn. Bij het zoeken naar wapens blijken alle vrouwen mannen te zijn. Ze zijn allemaal bewapend en blijken later kemalistische officieren te zijn die zijn uitgezonden om de Turkse bevolking in de buitenwijken te organiseren in geval van een aanval op Constantinopel.
In de Britse politiek zijn Lloyd George, Winston Churchill en de conservatieven Lord Birkenhead en Austen Chamberlain pro-Grieks en willen oorlog. Alle andere conservatieven van de coalitie in zijn regering verwerpen oorlog. De positie van Lloyd George als hoofd van de coalitie wordt onhoudbaar. Zijn kabinet is beïnvloed door valse inlichtingen, waaronder de mogelijkheid dat Turkije een militaire overeenkomst kan sluiten met Sovjet-Rusland . Hoewel MI6 meldde dat Turkije en Sovjet-Rusland al uit elkaar dreven, blijft het kabinet bezorgd over een interventie door de Sovjet-marine. Churchill publiceert een pro-oorlogsmanifest dat waarschuwt voor een grootschalig Turks offensief in Europa dat het resultaat van de oorlog ongedaan zal maken. Dit manifest wordt in binnen- en buitenland bekritiseerd en brengt de Britse regering in verlegenheid. Onder meer de premier van Canada is ontstemd omdat hij niet eerst geraadpleegd is over de mogelijkheid van een oorlogsverklaring. En bovendien wil de Brits publieke opinie niets van oorlog weten.
Op 23 september 1922 besluit het Britse kabinet Oost-Thracië aan de Turken te geven, waardoor de Grieken het zonder slag of stoot moeten verlaten. Dit overtuigt Kemal om de opening van wapenstilstandsbesprekingen te accepteren en op 28 september vertelt hij de Britten dat hij zijn troepen heeft bevolen elk incident in Chanak te vermijden. Daarmee is elke oorlogsdreiging geweken.
De Ierse burgeroorlog is het resultaat van een splitsing in de Ierse Republikeinse beweging na de ondertekening van het Engels-Ierse Verdrag in 1921. Het Verdrag verleent Ierland zelfbestuur als een heerschappij binnen het Britse rijk en maakt ook de opdeling van de zes graafschappen van Ulster mogelijk . Voor velen binnen de Republikeinse beweging wordt dit als onaanvaardbaar gezien en als een verraad dat leidt tot een splitsing tot voor- en tegenstanders van het verdrag. Na mislukte pogingen om vreedzame oplossingen te vinden, beginnen zowel het Iers Nationale Leger (voorstander) als het Iers Republikeinse Leger (IRA – tegenstander) strategische locaties te bezetten.
Dit leidt tot de eerste vijandelijkheden, maar pas op 27 juni 1922 begint de Ierse burgeroorlog met het bombardement door het Nationale Leger van de Four Courts in Dublin, dat bezet is door de IRA. Na hevige gevechten in heel Dublin, verovert het Nationale Leger de stad en begint het de rest van het land in te trekken.
De IRA slaagt erin om de provincies ten zuidwesten van een lijn gevormd van Limerick naar Waterford (bekend als de Munster Republiek) te houden. Na de val van Limerick City de IRA verdedigingswerken op rond de drie County Limerick-steden Bruff, Bruree en Kilmallock waarbij Kilmallock centraal staat in die verdediging omdat het een belangrijk knooppunt is van weg- en spoorverbindingen naar County Cork.
De gevechten, die op 20 juli 1922 beginnen en duren tot de verovering van Kilmallock door de strijdkrachten van de Vrijstaat op 5 augustus, zijn een van de weinige gevechten tijdens de oorlog waarbij gedefinieerde fronten bestaan tussen de twee tegengestelde partijen met versterkte gebouwen, barricades en zelfs loopgraven worden gebruikt.
Alles start met de aanval door de IRA op Bruff op 20 en 21 juli 1922. Na de val van Limerick City staakt de IRA de aanval tijdelijk, maar de volgende dag zijn ze erin geslaagd Bruff in te nemen. Deze overwinning is echter van korte duur, aangezien het Nationale Leger uiteindelijk op 23 juli Bruff herovert.
De volgende fase van de strijd concentreert zich op de stad Bruree ten westen van Kilmallock. Het Nationale Leger neemt de stad op 30 juli in na hevige gevechten waarbij artillerie en pantserwagens worden ingezet en waarbij verschillende strijders aan beide kanten omkomen. De IRA-commandant Liam Deasy, die het belang van de stad als startpunt voor een aanval op Kilmallock kent, lanceert onmiddellijk een tegenaanval met gepantserde auto’s en loopgraafmortieren.
Zodra zowel Bruff als Bruree veilig zijn gesteld door het Nationale Leger, plannen de veldcommandanten, generaals Eoin O’Duffy en Murphy, de laatste aanval op Kilmallock. Dit houdt in dat veldartillerie (verkregen uit Groot-Brittannië) wordt ingezet. Op 3 augustus 1922 maken ongeveer 2000 soldaten van het Nationale Leger, gesteund door pantserwagens en de artillerie, een algemene opmars naar Kilmallock vanuit het westen, noorden en oosten. De meeste gevechten bij Kilmallock vinden plaats op de nabijgelegen heuvels rond de stad. De troepen van het Iers Republikeinse Leger (IRA) hebben meer ervaring dan de troepen van het Nationale Leger, maar naarmate de strijd vordert, is het gebruik van artillerie tegen hun posities veelzeggend en dit dwingt hen uiteindelijk van de heuvels rond Kilmallock.
Martinus Evers 